Divulgación

Os apéndices do Códice Calixtino engaden algunha milagre de Santiago non recollida no Libro I e unha xustificación da elaboración do conxunto da obra e da súa orixinalidade. Pero sobre todo, é aquí onde brilla un dos grandes tesouros do códice: a música polifónica. Como sinala o historiador alemán Klaus Herbers, esta obra contén pezas “tanto de canto gregoriano como de composicións polifónicas, que lle aseguran un posto privilexiado entre os repertorios máis interesantes para a evolución da polifonía medieval”.

Este texto foi unha peza crave para o renacer do Camiño de Santiago no século XX, cando se tomou como documento básico para fixar o trazado do Camiño Francés, descrito con sorprendente precisión nestas páxinas. O contido complementa os detalles incluídos no sermón Veneranda Dies do Libro I, e recolle unha serie de consellos prácticos para os peregrinos e opinións das xentes que habitan as comarcas que cruza esta ruta, retratadas nalgúns casos de xeito bastante negativo e difamatorio. Tamén define as etapas da viaxe, os lugares onde descansar, a calidade das augas e alimentos das distintas rexións e as reliquias para visitar nas localidades que cruza o Camiño. Termina cunha detallada descrición da Catedral de Santiago.

O obxectivo desta cuarta parte do manuscrito é conectar o culto a Santiago co corazón de Europa. Para iso convértese á figura máis importante da Idade Media de Occidente, o mismísimo Carlomagno, no responsable da apertura do camiño ata a tumba do Apóstolo a través das terras controladas polos musulmáns. Cóntase que Santiago apareceuse en soños ao emperador carolinxio e solicitou a súa axuda para liberar o seu sepulcro, indicando que o roteiro que debía seguir estaba marcado pola Vía Láctea.

O obxectivo deste texto era explicar a presenza dos restos de Santiago en Galicia, tendo en conta que a tradición establecía que fora decapitado en Palestina. A narración da traslatio baséase en brevísimas notas anteriores que situaban o sepulcro no occidente peninsular, e a partir de aquí elabora unha explicación de como se produciu o enterramento en Compostela.

Este segundo libro do códice é unha ferramenta para dar a coñecer no mundo cristián a importancia do Apóstolo e as súas obras, e proxectar a idea de que estas teñen alcance universal e poden alcanzar a calquera en calquera parte. Con iso téntase non só potenciar a figura de Santiago, senón tamén transmitir unha sensación de seguridade aos peregrinos e animalos a lanzarse a un camiño longo e perigoso. O Apóstolo preséntase deste xeito como o protector dos peregrinos.

O Libro I do Códice Calixtino está composto por un conxunto de textos litúrxicos para os oficios relixiosos en honra do Apóstolo. Inclúe misas, rezos, sermóns, homilías, beizóns, cantos, danzas, etc. Estas pezas posúen un gran valor argumental e son reflexo do enorme dinamismo e riqueza que acadaron as celebracións litúrxicas compostelás, especialmente a de Santiago o Maior e as realizadas para conmemorar a Traslatio. O historiador Manuel C. Díaz e Díaz sostén que os textos foron creados para normativizar un culto que xa alcanzara unha dimensión europea e precisaba da adecuada solemnidade.

Os dous primeiros folios do códice conteñen unha suposta carta do Papa Calixto II dirixida á Asemblea da Basílica de Cluny, ao patriarca de Xerusalén e a Diego Xelmírez, flamante arcebispo de Santiago. Nela, o presunto Pontífice explica como documentou as milagres de Santiago, que serían a base do texto, "percorrendo as crueis terras e provincias durante 14 anos”. Tamén conta como o libro sobreviviría todos os perigos posibles, como incendios e inundacións.

O Códice Calixtino destaca pola súa ambición: difundir a importancia de Santiago e o Apóstolo a escala universal. Os distintos camiños que levan ao santuario desde todos os recunchos de Europa convértense deste xeito en vectores do poder do Apóstolo, capaz de obrar as súas milagres en calquera lugar do orbe. Sorprende a enorme ambición do proxecto e a visión xeopolítica que encerra, tendo en conta a súa época. A brillantez do Códice e do seu impulsor, o arcebispo Xelmírez, foi darlle unha transcendencia política a unha tradición relixiosa existente desde había tres séculos, convertela nun relato e fixala por escrito.